Έγραψε και απήγγειλε ο Σωκράτης Κουγέας

Σεβασμιότατε,

Εκπρόσωποι του Συλλόγου,

Δρομείς και χορευτές,

Εκπρόσωποι της Φλόγας,

Βαλτεσινιώτισσες και Βαλτεσινιώτες,

Κυρίες και κύριοι,

Η τιμή που μου κάνετε δίνοντάς μου το βήμα για να μιλήσω για την κορυφαία αυτή εκδήλωση του τόπου σας, τη μάχη του Αγίου Νικολάου, είναι μεγάλη. Τα συναισθήματά μου δεν είναι άσχετα από την καταγωγή μου, τη Βορειοδυτική Μάνη, εκεί που ο Ιμπραήμ συνάντησε γυναίκες με δρεπάνια, άντρες με μαχαίρια και τουφέκια. Κι αν η Μάνη κι οι κάτοικοί της όρισαν τα φωτεινά σημεία της Ιστορίας που σχετίζονται με την εκστρατεία του Ιμπραήμ, υπάρχουν κι άλλα σημεία που όσο κι αν δεν λάμπουν στις σελίδες των βιβλίων, έχουν τη δική τους αξία, αξία μοναδική. Κι είναι αυτά “μικρά” -αλλά όχι ασήμαντα- γεγονότα που η Ιστορία κρύβει στα σπλάχνα της, μικρές ψηφίδες που συμπληρώνουν την ατέρμονη πορεία των κοινωνιών. Είναι γεγονότα που ιστορικοί και ιστοριοδίφες σκύβουν πάνω τους και τα αποκαλύπτουν σαν μικρά λαμπερά πετράδια της ιστορίας του κάθε λαού. Γεγονότα που καταδεικνύουν αφοσίωση σε ιδέες και σκοπούς, που παραδειγματίζουν με τον ηρωισμό και την αυτοθυσία των ιστορικών υποκειμένων, γεγονότα που συχνά λειτουργούν σαν φάρος στην πορεία των μικρών και μεγάλων κοινωνιών, ως πρότυπο συμπεριφοράς, ως στοιχείο επιβεβαίωσης της συνοχής και της κοινής συνείδησης.

Και είναι αλήθεια πως ο ξεσηκωμός των Ελλήνων του 1821 είχε ανάγκη από τέτοια γεγονότα-παραδείγματα για να προχωρήσει την πορεία του στην Ιστορία. Όσο κι αν τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι υπήκοοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν μεγάλα και οδήγησαν σε δυσφορία και εξεγέρσεις, η επανάσταση του 1821 άφησε νωρίς πίσω της το κοινωνικό της ένδυμα και καταγράφηκε ως η πρώτη εθνική επανάσταση στην ευρωπαϊκή ιστορία που τελεσφόρησε.

Ο εθνικός χαρακτήρας της επανάστασης υφάνθηκε από τους Έλληνες διαφωτιστές, τον Ρήγα Φεραίο, τον Κοσμά τον Αιτωλό, Αδαμάντιο Κοραή, και τόσους άλλους που με το λόγο τους και με τις πράξεις τους αναδείκνυαν ως συνεκτικό κρίκο των λαών πέρα από τις κοινωνικές αντιθέσεις την κοινή γλώσσα, την κοινή πίστη, και κυρίως τα κοινά ήθη και έθιμα των κατοίκων της νότιας βαλκανικής. Σ' αυτά πάτησαν κι οι φιλικοί, σ' αυτά πάτησε κι ο γέρος του Μοριά που ξεσήκωσε τους Μανιάτες, που παρέσυρε του Μεσσήνιους, που έβαλε τους Αρκάδες και τους άλλους Πελοποννήσιους στην υπόθεση της επίτευξης του μεγάλου σκοπού της δημιουργίας κράτους με εθνικά χαρακτηριστικά και βασισμένο στις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης: ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη.

Κυρίες και κύριοι,

Η Ιστορία κρύβει στα σπλάχνα της τις μικρές ψηφίδες. Μια τέτοια ψηφίδα στην πορεία αυτού του τόπου είναι και η ηρωική στάση που πριν από 190 χρόνια κράτησαν στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου οι Βαλτεσινιώτες και άλλοι Αρκάδες απέναντι στην επέλαση του Ιμπραήμ. Μετά την πτώση του Μεσολογγίου ο Ιμπραήμ επέστρεψε στην Πελοπόννησο και επιχείρησε να καθυποτάξει τις επαρχίες που αποτελούσαν τις βασικές εστίες αντίστασης. Με εξαίρεση τη Μάνη, όπου αποκρούστηκε τον Ιούνιο του 1826 στο Δυρό και στη Βέργα και τον Αύγουστο στον Πολυάραβο, αλλά και την Καρύταινα και την περιοχή του Ναυπλίου, ο Ιμπραήμ είχε πετύχει να ελέγχει σχεδόν όλα τα σημαντικά οχυρά της Πελοποννήσου. Απέναντι στην κατάσταση αυτή οι δυνατότητες αντίδρασης της ελληνικής πλευράς ήταν περιορισμένες κι εκείνο που κράτησε ζωντανή την υπόθεση του ξεσηκωμού, ήταν οι αντιδράσεις των μικρών κοινωνιών που αντιστάθηκαν στην εύκολη λύση απελπισίας που προσέφεραν τα “προσκυνήματα”, οι δηλώσεις υποταγής, στα οποία αρκετές περιοχές κατέφυγαν.

Μια τέτοια στάση ήταν κι αυτή την οποία σήμερα τιμούμε. Είναι η στάση όλων εκείνων που έχοντας πίστη στην υπόθεση της ελευθερίας της κοινότητας, δεν επέλεξαν τον εύκολο δρόμο της ατομικής σωτηρίας, αλλά ενωμένοι στάθηκαν με όποια μέσα διέθεταν απέναντι στον δυνάστη που όριζε τις τύχες των παιδιών τους, που άρπαζε το βιός, που όριζε τη ζωή και το θάνατο του καθενός. “Ελευθερία ή θάνατος” είναι το σύνθημα που κρύβεται πίσω από την αγωνία όλων εκείνων των προγόνων σας -προγόνων μας, γιατί οι αγωνιστές δεν κλείνονται σε τόπους και σε σύνορα- που επέλεξαν να ζητήσουν καταφυγή στο μοναστήρι του αγίου Νικολάου το Σεπτέμβρη του 1826. Κι η αϊτοφωλιά του μοναστηριού τους πρόσφερε το καταφύγιο που ζητούσαν και η πίστη τους στον αγώνα για ελευθερία και το πείσμα τους τούς κατέταξε δίπλα στους αγωνιστές της Βέργας. του Δυρού, του Πολυάραβου.

Αγαπητοί φίλοι,

Οι περισσότερες κι οι περισσότεροι από εσάς γνωρίζετε τα γεγονότα πολύ καλύτερα από μένα. Είναι βέβαιο πως κάθε ένας σας και κάθε μία σας κρατάει στο βάθος της καρδιάς και του μυαλού μια διαφορετική εικόνα από τα όσα συνέβησαν εκείνο το Σεπτέμβρη: είναι αυτά που ενώνουν τον καθένα ξεχωριστά με τον τόπο αυτό. Κι είναι αυτά που κοντά δυο αιώνες μετά, μας υποχρεώνουν να αφουγκραστούμε τον αγώνα της γενιάς του '21 και το χρέος το δικό μας για ελευθερία-ισότητα-αδελφοσύνη, αιτήματα που θα παραμένουν ζωντανά κι επίκαιρα όσο θα υπάρχουν κοινωνίες.

Και για να γυρίσουμε στα γεγονότα: ήταν για τον Ιμπραήμ πράξη εκδίκησης για τον σκοτωμό του ανιψιού του η στροφή κατά των κατοίκων του Βαλτεσινίκου; και πράξη φόβου ο εγκλεισμός των κατοίκων του τόπου ετούτου στη μονή του αγίου Νικολάου; Δύσκολο να δοθεί απάντηση γιατί κανείς μας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει ποια τα κίνητρα του κάθε άνδρα, της κάθε γυναίκας, του κάθε οπλαρχηγού ή ιερέα που κλείστηκε στο μοναστήρι. Κανείς δεν μπορεί να δώσει απάντηση αν ο σκοτωμός του ανιψιού του Μπεόπουλου ήταν αιτία ή αφορμή για να στραφεί ο Ιμπραήμ με καταστροφικές διαθέσεις προς το Βελτεσινίκο.

Τα γεγονότα καταγράφονται στην ιστορία όχι με τις προθέσεις -αυτές συχνά εξωραΐζονται ή μυθοποιούνται εκπληρώνοντας προσδοκίες και οράματα συγχρόνων ή κατοπινών. Τα γεγονότα καταγράφονται σύμφωνα με τις πράξεις και τις συνέπειες τους. Κι όσα συνέβησαν στον τόπο αυτό πριν από 190 χρόνια είναι ανάγκη να τα αποτιμήσουμε σύμφωνα με αυτές τις παραμέτρους. Σε μια περίοδο της επανάστασης που ο εμφύλιος σπαραγμός είχε αδυνατίσει, σχεδόν μηδενίσει την αποτελεσματικότητα των επαναστατημένων Ελλήνων, σε μια περίοδο που ο Νενέκος είχε λιποτακτήσει κι είχε ταχθεί στο πλευρό του Ιμπραήμ, σε μια στιγμή που οι συνθήκες υποχρέωσαν τον Κολοκοτρώνη να κραυγάσει το τρομακτικό εκείνο “φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους” για να αναθερμάνει την επανάσταση και να κρατήσει ζωντανές τις ελπίδες του σκοπού της, οι πολιορκημένοι στη μονή του Αγίου Νικολάου με την άρνησή τους να αφεθούν στην εξουσία του Ιμπραήμ, με την άρνησή τους να δηλώσουν υποταγή, σφυρηλάτησαν τους δεσμούς που διαπλάθονται με τους κοινούς κανόνες συμπεριφοράς και την κοινή πίστη. Με τη στάση που κράτησαν και τη μάχη που έδωσαν, υπογράμμισαν τα στοιχεία εκείνα που τους καθιστούν διακριτούς ως κοινότητα και δικαιώνουν τον αγώνα τους για ελευθερία και αυτοδιάθεση.

Κατά τις διηγήσεις ο Ιμπραήμ οργίστηκε κι ορκίστηκε για εκδίκηση όταν συνάντησε τη σκυλευμένη σορό του ανιψιού του και μιας και ο αρχηγός των πολεμιστών που συνέλαβε τον Μπεόπουλο ήταν Βαλτεσινιώτης, θέλησε να εκδικηθεί εξανδραποδίζοντας και εξοντώνοντας τους Βαλτεσινιώτες. Την τρομερή είδηση την έφερε στο Βαλτεσινίκο ο Κούνος, αρχηγός των Βαλτεσινιωτών πολεμιστών, σκορπίζοντας τον πανικό σε κάποιους που κατά μόνας πήραν τα βουνά.

Όμως, πέρα από τις διηγήσεις στις λεπτομέρειες των συμβάντων, την Ιστορία ενδιαφέρει ότι ο πανίσχυρος Ιμπραήμ στράφηκε κατά του Βαλτεσινίκου, ενός μικρού χωριού. Το βιός των κατοίκων λεηλατήθηκε, το χωριό κάηκε μα οι περισσότεροι κάτοικοί του αρνήθηκαν την παράδοση και την υποταγή, κι επέλεξαν σαν ένας να αγωνιστούν για να ορίσουν ελεύθερα τις τύχες τους και ζήτησαν προστασία από τον τόπο τους και την πίστη τους, στο οχυρωμένο μοναστήρι του Αη-Νικόλα. Φύση και άνθρωποι ένα... και την Ιστορία ενδιαφέρει πως ο μικρός κι αδύναμος λαός σ' αυτόν τον τόπο, με ενότητα και θέληση μπορεί να νικήσει εχθρό με υπέρτερες δυνάμεις, ανατρέποντας τη λογική των αριθμών και των συγκρίσεων.

Στο Βαλτεσινίκο οι βράχοι εμπόδιζαν κάθε προσπάθεια των στρατιωτών του Ιμπραήμ να πλησιάσουν, κι όσα κι αν μηχανεύτηκαν οι Γάλλοι σύμβουλοι, δεν στάθηκαν ικανά να κάμψουν την άμυνα φύσης κι ανθρώπων. Έξι προσπάθειες να εισβάλουν οι Αιγύπτιοι στο μοναστήρι, κι οι έξι άκαρπες. Πότε τα απόκρημνα βράχια, πότε το πείσμα κι ευρηματικότητα των πολιορκουμένων εξάντλησαν την υπομονή του Ιμπραήμ: έπρεπε πάσει θυσία να τελειώνει μ' αυτούς τους ανυπόταχτους.

Έβδoμη και τελευταία προσπάθεια, ξύλα, πουρνάρια, φρύγανα έξω από την πόρτα του μοναστηριού. Η φωτιά υψώνεται, το μοναστήρι αντέχει... Οι πολιορκητές προσπαθούν να τρομάξουν όσους ήταν κλεισμένοι στο μοναστήρι χτυπώντας χαλκώματα που ηχούν σαν τρομερά κρόταλα πολέμου μέσα στο σκοτάδι για να γεμίσουν πανικό στους Βαλτεσινιώτες. Μα εκείνοι κατορθώνουν να μετατρέψουν το σκοτάδι σε φως: κόβουν κομμάτια τις φουστανέλες τους, τις βουτούν στο λάδι και τις πετούν στον αέρα για φωτίσουν τους στόχους τους -κομμάτια φουστανέλας φλεγόμενα σα σε γιορτή που προαναγγέλλει την ανάσταση του έθνους.

Τέλος της έβδομης πράξης, τέλος για την πολιορκία της μονής του Αγίου Νικολάου. Τα θύματα στο στρατό του Ιμπραήμ πολλά, οι απώλειες των πολιορκημένων Ελλήνων ασήμαντες. Πριν καλά-καλά φέξει ο Ιμπραήμ διατάσσει αποχώρηση.

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Η μάχη του Αγίου Νικολάου είναι ένα ακόμα γεγονός που όσο κι αν τα βιβλία της επανάστασης του αφιερώνουν λίγες μόνον αράδες, σε μια περίοδο που ο εθνικός αγώνας το είχε μεγάλη ανάγκη, σφυρηλάτησε με το δικό του τρόπο την ενότητα ενός λαού, κι έδωσε προοπτική στο αίτημα για αυτοδιάθεση. Ένα ακόμα δείγμα ηρωισμού και πίστης στην αξία της ελευθερίας. Χρέος για μας να τιμούμε τους αγωνιστές εκείνους που πάλεψαν για αξίες, τους απλούς ανθρώπους, άντρες, γυναίκες, παιδιά που άντεξαν το φόβο, τη δυστυχία, και στέκονται για μας τους επόμενους δάσκαλοι ήθους και αυταπάρνησης που αψήφισαν το θάνατο. Χρέος μας να σκύβουμε με σεβασμό για εκείνους που, ίσως χωρίς να το συνειδητοποιούν, συμπλήρωσαν μια ακόμα ψηφίδα στο μωσαϊκό της ιστορίας μας που έμελλε να γεννήσει ένα κράτος ανεξάρτητο, ένα κράτος που στο πρώτο του σύνταγμα θέτει πάνω από όλα την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Χρέος μας να αποδίδουμε τις τιμές που πρέπει σε εκείνους που σε ένα μικρό τόπο διεκδίκησαν και κέρδισαν αυτό που σήμερα όλοι εμείς σε όποιο σημείο της Ελλάδας κι αν είμαστε, καρπωνόμαστε, σε εκείνους που από την κόγχη αυτή του βράχου, συνέβαλαν στη δημιουργία του Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους.

Ευχαριστώ.

Σεπτέμβριος 2016